Benlik saygısı ve özdeğerini bilme | Psikolojide "benlik algısı"

"Ben kimim" sorusunun cevabı "benlik algısı" oluşturur

Bu yazıda benlik saygısı nedir ve hayatımızı nasıl etkiler diye konuşacağız. Ancak benlik saygısından bahsetmek için öncelikle "benlik nedir?" ve psikolojide "benlik duygusu ne anlama gelir?" kavramamız gerekiyor. 

Çünkü benlik saygısı, sahip olduğumuz benlik algısı ile doğrudan ilişkili bir kavram. 

En basit haliyle "benlik algısı" sizin olduğunuza inandığınız kişi ile çevrenizin sizi benimsemiş olduğu kişi arasındaki içler dışlar çarpımının sonucunda ortaya çıkan "benlik bilinci" anlamına gelir. Kendi değerine dair yapıyor olduğun öznel bir değerlendirmenin sonucunda benlik algısı oluşur. 

Bu özdeğerlendirmenin sonucunda "ben kimim" sorusuna yanıt verir insan. Kendinize dair sahip olduğunuz bu benlik algısı kendinize dair duygu ve düşüncelerin bütününü etkiler. Kişinin kendisine yönelik pozitif veya negatif bir değerlendirme ve tutum içerisinde olması durumuna da psikolojide "benlik saygısı" diye seslenilir. 

🔗 İnsanın kendini sorgulaması normal ve özdeğerlendirme yapması bir gereklilik! 

Bu özdeğerlendirmenin sonucunda "benlik saygısı (özsaygı)" gelişir

Kişinin kendi hakkındaki düşünceleri anlamına gelmekte olan benlik kavramından farklı olarak, benlik saygısı "kendimiz hakkındaki olumlu ve olumsuz değerlendirmeleri ve bu değerlendirmelerin ortaya çıkardığı duygulanımları" kapsamaktadır. 

"Benlik saygısı" veya "özsaygı", kim olduğumuz ve neler yapabileceğimiz hakkındaki çeşitli inançlarımızdan oluşur. Tahmin edebileceğiniz gibi bunun hayatı deneyimleme şeklimiz üzerinde büyük bir etkisi olabilir. Çünkü kendime dair sahip olduğum bu değerlendirme sonucunda bazı otomatik olumsuz düşünceler geliştirip kendime sınırlayıcı inanç kalıpları benimseyebilirim. Bu da hayattaki seçimlerimi bu inançlar çerçevisinde gerçekleştirmeye beni iter. 

Benlik saygısı yaşama motivasyonumuzu, risk alma ve hayallerimizin peşinden koşma olasılığımızı etkiler. Örneğin,

• Eğer düşük benlik algısına sahipsem ➡️ özgüvenim bundan olumsuz etkilenir. Yeni bir işyerinde çalışma hayalim olabilir ancak bunu yapabileceğime inanmıyor olduğum için adım atmaktan kaçınırım. Kısaca düşük benlik saygısı beni bana iyi geleceğini düşündüğüm şeyleri yapmaktan alıkoymaktadır.
• Eğer özsaygım yüksekse, ➡️ kendime inanma ve seçimlerime doğru adım atmak için gereken çabayı gösterme olasılığım daha fazla olur. Yeni şeyler deneme ve risk alma konusunda kendimi daha yeterli hissedebilirim. Attığım adımlar işe yaramayacak olsa bile bunun karakter veya özdeğerimin bir yansıması olmadığının bilincinde olarak yaşar bu durumla baş etmek için daha güçlü bir psikolojik dayanıklılığa sahip olurum. 

👋 Bu içerik de ilginizi çekebilir 👉 Düşünceni söylemeye çekiniyor musun? | Kendini ifade etmekten korkmak 

Düşük benlik saygısı neden kaynaklanır? 

Benlik duygusu yüksek insanlar için, düşük benlik saygısına sahip olmak garip gelebilir. İnsan neden kendi ile ilgili yaptığı bir değerlendirmede olumsuz bir tutuma sahip olur ki? Kendini sevmemek veya kendine değer vermemek neden istesin?

Benlik saygımız genellikle ilk çocukluk döneminde oluşur ve birçok faktörden etkilenir. Genetik faktörler veya kişilik tipleri genelde rol oynar, ama en önemlisi ve çoğu zaman özsaygı seviyemize katkıda bulunan en etkili faktör, büyürken yaşamış olduğumuz deneyimler... Kendimizle ilgili bakış açımızı en çok değiştirebilen şey, evet geldik yine, çocuklukta oluşan ruhsal yaralar... 🤦‍♀️ ve bu yaralarla baş etmek üzere geliştirdiğimiz sağlıksız savunma mekanizmaları. 

Aile, arkadaşlar, öğretmenler veya diğer otorite figürleri gibi sizi özellikle eleştiren kişilerin çevresinde büyüdüyseniz, benlik saygısı sorunları yaşama olasılığınız daha yüksek olabilir. Örneğin, okulda zorbalık görmüş bir çocuksanız veya psikolojik şiddetin çeşitli formlarını yaşamış bir çocuksanız, bu deneyimler benlik algısı ve benlik saygısı üzerinde etkili olmuş olabilir. 

🔴 Düşük benlik saygısı, yaşam deneyiminde başınıza gelmiş özel koşullardan da etkilenebilir. Örneğin, ciddi bir hastalık atlatmak, birini kaybetmek ve yas tutmak, engelli olmak, tacize uğramak, şiddet görmek, ayrımcılığa maruz kalmak ya da maddi sıkıntılar çekmek gibi durumlar kaygılara sebep olabilir ve kendinizle olan ilişkinizi etkileyebilir. 

Benlik saygısı ve özgüven arasındaki fark

Benlik saygısı ve özgüven sıklıkla karıştırılır. Bu iki kavram birbiri ile örtüşseler de farklılıklar barındırır. Özgüven, zorluklarla başa çıkma ve “dünyayla başarılı bir şekilde etkileşime geçme” yeteneğimize olan güvenimizle ilgilidir (Burton, 2015).

Ayrıca, benlik saygısı içsel bir değerlendirme ile ilişkili iken, özgüven daha çok dış faktörlere dayalı olma eğilimindedir. Örneğin, bir görevde başarılı olduğumuzda genellikle özgüven inşa edebiliriz. Benlik saygısı daha çok içsel temellere dayanır ve öz saygımızla mücadele ettiğimizde başarılı olmak her zaman kendimizi daha iyi hissetmemize yardımcı olmayabilir.

👋 Bu içerik de ilginizi çekebilir 👉 Özgüven nasıl kazanılır? | Beyoncé gibi yetişmeye geldik! 

Benlik saygısı hayatınızı nasıl etkiler?

Düşük benlik saygısı, hayatı pozitif yaşamanıza engel olur ve psikolojik sağlığımızın bozulmasına katkıda bulunur. Olumsuz benlik algısı hayat yolculuğunuzu etkileyerek mutluluk ve iyi hissetme halinizi olumsuz etkiler. Depresyon, anksiyete bozuklukları, yeme bozuklukları ve hatta karanlık düşünceler ve intihar düşüncelerine bile yol açabilir. 

Sağlıklı bir özsaygıya sahip olmak, hayatı deneyimleme şeklinizi, kararlarınızı ve seçimlerinizi değiştirebilir. Kendinizle iyi bir ilişkiniz olduğunda muhtemelen stresle daha iyi başa çıkabilecek ve hatta kendi kendinizi baltalamaktan kaçınabileceksiniz. Veya insanlarla ilişki kurmak ve güvenmek, sağlıklı sosyal ilişkiler kurmak veya toksik insanlara mesafe koymak daha kolay olacak. 

En önemlisi yaşam enerjinizden tertemiz faydalanabilecek ve kendinizle uyumlu ve mutlu bir yaşamı inşa edebilme gücünü hissedebileceksiniz. Kendinize olan inancınız gelişecek, akışta kalmak kolaylaşacak ve daha fazla psikolojik risk alarak (yeni bir kariyere başlamak gibi) ve hayatta gerçekten istediğiniz şeyin peşinden giderek kendinizi daha mutlu hissedeceksiniz. 

Benlik saygısı nasıl gelişir?

Eğer özsaygınızın şu anda düşük olduğunu düşünüyorsanız, iyi haber şu ki, kişisel çalışma ve içten bir niyetle bunu kendinde geliştirmek mümkün! 👍 

Evet, ilk başta hatırlamanız gereken gerçek şu: öz saygınızı geliştirmek, niyet, kararlılık ve sabır gerektiriyor. Değişmek istemek herkes için geçerli, öyle değil mi? Herkes "daha ..." olmak istiyor. Ancak değişimin bir süreç olduğunu ve zaman gerektiğini farkında olmak herkes için geçerli. 

Her şeye rağmen, tam 4 senedir psikoterapi alan bir insan olarak şunu bilmenizi isterim ki, çabalayın, çünkü buna değersiniz 🥰. Süreci başlatmak için atabileceğiniz bazı adımları kendi psikoterapi seanslarımdaki notlarıma bakarak aşağıda listeledim. 

Özfarkındalığını geliştir! 🤹‍♂️

Benlik saygısını geliştirmeye çalışırken ilk adım, düşünce, duygu ve davranışlarınızın daha fazla farkına varmaktır. Çoğumuz, günü otomatik pilotta, düşünmeye fazla vakit ayırmadan geçirirken, bu göründüğü kadar kolay olmayacak.

Öz farkındalık, iç dünyamızı, düşüncelerimizi, duygularımızı ve inançlarımızı anlamak, farkına varmaktır. Bize ait tüm duygu, düşünce ve inançların farkına varmak demek, gerçekte kim olduğumuzu anlamak demektir. Öz farkındalığı olan birey, güçlü ve zayıf yönlerini bilir. Düşüncelerine ve duygularına hakim olduğu gibi motivasyonlarına da hakim olur. 

Kişinin öz farkındalığı arttıkça, düşünce ve inançlarını olumlu yönde değiştirme şansı da artar. Çünkü kişi, duygu ve düşüncelerinin kendisini nereye doğru sürüklediğini anlar ve duruma müdahale edebilir.

🔗 Değerlerinizi tanımlayın, neyi isteyip istemediğinizi bilin! 

Özeleştirel düşüncelere meydan oku! 🧠 

Düşüncelerinizin daha fazla farkına vardığınızda, kendinizle ilgili olumsuz veya eleştirel düşüncelerinizi seçmeye başlayabilirsiniz. Evet o kafanızın içindeki olumsuz eleştirmenden bahsediyorum. 

Olumsuz iç sesler ortaya çıktığında duraklamaya çalışın ve yavaşça onlara meydan okuyun. 💭 Bu düşünce doğru mu yoksa gerçek mi? Bunun tersinin doğru olmadığına dair bir kanıtım var mı? Kendime fazla yükleniyor olabilir miyim? 

Bu düşüncelere meydan okumaya başladığımızda, kendimize söylediklerimizin her zaman doğru ya da yararlı olmadığını görebiliriz. Daha sonra bu düşünceleri olumlu ve cesaret verici bir şeyle değiştirmeye çalışabiliriz.

🔗 Kendini sevmek için yapman gereken 5 şey tavsiye edeceğim!  

Sınırlarını belirle ve korumaktan çekinme! 🛡️ 

Çoğu zaman öz saygımız düşük olduğunda insanları memnun etmek isteme moduna gireriz, her şeye evet demeye istekli oluruz ve yüzleşmekten kaçınırız. Bu durum zamanla özgüvenimizi daha da aşındırabilir.

Enerjinizi korumak için sınırlar koymak, kendi değerinizi anlamanın harika bir yoludur. Evet, başkalarına yardım etmek sizin için önemli olabilir ancak bu, kendi ruh sağlığınızın pahasına olmamalıdır.

🔗 Birine mesafe koymak bazen en sağlıklı ve işlevsel olandır!  

Kendini takdir etmeyi bil! 🤝 

Beynimizin olumsuzluk eğilimi vardır, bu da genellikle ters giden şeylere odaklanacağımız anlamına gelir. Başarılarımızı kasıtlı olarak kutladığımızda, yavaş yavaş bu önyargıyı değiştirmeye başlayabiliriz. Bu, gerçekte ne kadar iyi durumda olduğumuzu görmemize ve özgüven geliştirmemize yardımcı olabilir.

Bunun gibi kendi kendine yardımcı olmaya çalışmak yararlı olabilir, ancak çoğu durumda yol boyunca bir profesyonelden psikolojik destek almak çok daha etkili olacaktır.

Kaynak 

• Heaven and Hell: The Psychology of the Emotions, Yazar: Neel Burton, İngilizce baskı
• Maslow AH. Motivation and Personality. 3rd ed. New York: Harper & Row; 1987.
• Gabriel AS, Erickson RJ, Diefendorff JM, Krantz D. When does feeling in control benefit well-being? The boundary conditions of identity commitment and self-esteem. Journal of Vocational Behavior. 2020;119:103415. doi:10.1016/j.jvb.2020.103415