Kendini sabote etmek | Self Sabotaj nedir?

"Her şeyi berbat etmekte üstüme yok" duygusu

Bu birçoğumuza tanıdık gelecek bir durum aslında. Hayalini kurduğumuz iş görüşmesinde kendimiz ile dalga geçmek ve neredeyse durduk yere aşağılayıcı yorumlar yapmak, yani tabiri caizse bile isteye kendini rezil etmek… Ya da ilk randevuda potansiyel partnerine eski sevgililerden ya da sorunlu aile ilişkilerinden detaylıca bahsetmek. Sonuç kendi ellerimle berbat ettiğim onca an! « Al işte, yine her şeyi berbat ettim » duygusu… 

Bu bahsedilenler sana çok mu tanıdık geldi ? Endişe etme, her birimizin içinde birer küçük sabotajcı var zaten. Kendimizi karalamak için elimizde bir çok sebep var ama aslında hepsinin ortak noktası özgüven eksikliği veya doğru gelişmemiş bir duygusal iç dünya.

Duygusal gelişim demişken çocukluk dönemini anmadan geçmek olmaz. Sorunlu aile ilişkileri, toksik anne veya baba ilişkisi, yine toksik ilişki modellerini konforlu/tanıdık bulmamıza neden olup kendimize zarar verdiğimiz yetişkinlik dönemlerine kapı açabiliyor. Kendimizi toksik arkadaşlıklara veya toksik maskülen erkekler ile ilişkiye layık görmek de kendini sabote etmenin bir parçası.

Self Sabotaj nedir? | Kendini sabote etmek

Bilişsel çarpıtmalar ile ilgili yazımıza daha önce göz attıysanız, kendi kendini sabote etme mekanizması nasıl çalışır, daha rahat anlayacaksınızdır. Çünkü kendi kendini sabote etmek de aslında çoğunlukla "bilinçsizce" gerçekleştirdiğimiz eylemlerden oluşur. 

Yani örneğin, içinde sıkışıp kaldığımız mutsuzlukların veya başarısızlıklarımızın sebebi aslında bilinçaltı mekanizmalarımızın birer ürünü. Söz konusu davranış kalıpları bilinçsizce ortaya çıktığında, haliyle durum biraz daha karmaşık ve zor. Çünkü kendi kendini sabote edip etmediğini kendi başına "farkına varmak" daha güç. Farkındalık oluşmadığında ise bu durumu kontrol altına alıp bundan kurtulmak da zorlaşıyor elbette. Makaleyi kaleme almamdaki en önemli motivasyon da buydu zaten. Farkındalığın yolunu açmak!

İnsan neden kendi kendini sabote eder? 

Hepimizin hayalini kurduğu, idealize ettiği şeyler vardır. Hayalini kurduğumuz bir iş, içinde olmayı arzuladığımız sağlıklı romantik ilişki, değer gördüğümüz, onaylanma hissi veren, bizi seven ve bize saygı duyan arkadaşlıklar, ve sağlıklı, dinamik bir beden. 

Peki bunlara ulaşmak için taşın altına elimizi koymaya ne kadar gönüllüyüz? Hedefler ve davranışlar birbiri ile ne kadar uyumlu? Örneğin, sağlığınızı veya yaşamınızı etkileyecek işlevsiz kararlar verdiğiniz oluyor mu? Tıbbi randevuları kaçırmak, kişisel bakıma önem vermemek, erteleme davranışı...  İşin aslı, derinlerde bir yerde, hayalini kurduklarımızı hak etmediğimize inanıyoruz. Ve bu öyle derinlerde gizli bir zihinsel aktivite ki bunu tek başına farkına varabilmek neredeyse mümkün değil. 

Peki böyle durumlarda ne yapıyoruz? Bütün bunlarla karşı karşıya kaldığımızda kendimizi yetersiz, çaresiz, değersiz ve başarısız hissediyoruz. Hayata pozitif bakmak, andan keyif almak mümkün olmuyor. Kendini suçlama eğilimi gösteriyoruz. 

• Ben beceriksizim! 🥺
• Belki aslında bu göreve zaten hiç uygun değilim? 🙁
• Ben zaten bu ilişkiyi hiç hak etmiyorum? ❤️‍🩹
• Benden bir bok olmaz. 💩

Sonuç; eğer yolunda gitmeyen bir şey varsa da, onu çözmek için çabalama motivasyonumuzu da yok ediyoruz. İnsan kendine bunu neden yapar? Çünkü daha konforlu. Aslında başarısızlık hissi veya yetersizlik gibi olumsuz duygular ile yüzleşmek zorunda kalmamak için, en baştan pes etmeyi tercih ediyoruz. Bilinçsizce kestirip attığımız bu durum, derinlerde bir yerde içimizi rahatlatıyor. Korkmak, en kötüsünü öngörmek bu anlamda çok üzücü. Çünkü bizi korkutan şeyi yapmak yerine ondan tamamen kaçınca artık korkacak bir şey de kalmıyor fakat kendimizi boş yere sabote etmiş oluyoruz ve hayattan geri kalmış oluyoruz. 

Başarı kendi içinde bir değişim barındırır, bu yüzden bilinmeyendir. Bir düşünün. Aşkı bulmak, zor bir sınavı geçmek, yeni bir işe girmek aslında korkutucu olabilecek potansiyel bir yaşam değişikliği anlamına gelir. Konfor alanının dışına çıkmak kolay olmadığından, bilinçsizce bunlardan kaçmayı ve şikayet etmeyi tercih ederiz. 

Başarılı veya mutlu olmaktan korkma

"Artık zirvedeyim, bundan sonra sadece düşebilirim." 

Bu sözleri Roméo Elvis🎤'den ödünç alıyorum, çünkü kişisel başarı seruveninizin en üst basamağına ulaştığınızda ortaya çıkabilecek kendi kendini sabote etme davranış modelini oldukça iyi özetlediklerini düşünüyorum. 

Ne kadar yüksekte olursanız, kendinizi dağıtma eğiliminiz o kadar güçlü olur. Sanki her şeyin bu kadar iyi gitmesine dayanamıyormuşuz gibi gelir. Tıpkı kariyerinin zirvesinde, Oscar almaya hazır olan ama attığı tokat ile kendi kendini sabote etmiş olan Will Smith gibi.

Olumsuz öz imaj ve düşük benlik saygısı, bu kadar güzel şeyleri hak etmediğimizi düşünmemize neden olabilir ve bazen başarmanın kendisinden korkarız. Ya da başarılı olmak, zirveden düşme riskini almak anlamına geldiğinden adım atmaya korkarız. 

Bu yazıya da göz atmak ister misin? 👉 Başarı korkusu mu? Başarısızlık korkusu mu?

Çocukluk döneminin etkileri

Kendini sabote etme davranışı, çocukluk dönemiyle oldukça ilişkilidir. 

Örneğin, hoşlandığı bir erkekle her karşılaştığında ona karşı itici davranan bir kadını ele alalım. 

Soğuk ve mesafeli duruyor. Yani potansiyel bir ilişkiye başlamamak için her türlü çabayı gösteriyor. Aslında annesinin hiçbir zaman mutlu bir evliliği olmadığını çocukluğu boyunca görmüş olan bu kadın kendine aynısını hak görmüyor. Tüm ilişkiler mutsuzluğa mahkummuş gibi düşünüyor. Aşk hayatı pek de parlak olmayan annesi, babasından ayrıldıktan sonra bir türlü kendine uygun bir eş bulamamıştı. Bu kadın, ilişkilerini alt üst ederek annesinin ötesine geçmemeye ve aslında bir anlamda ona sadık kalmaya da çalışıyor. Yani annesinin hayatı boyunca tadamadığı mutluluğu, kendine hak olarak görmüyor ve bu nedenle romantik ilişkilerinde kendini sabote etmeye devam ediyor. 💔

Yani çocukluk dönemi bir yandan da kendimizi sabote etmemizin birebir kaynağıdır. Sınırlayıcı inançlar yaratarak az çok farklı düzeylerde hepimizin karşılaştığı çocukluk yaraları, kendimizi sabote etme davranışımızın kendini ürettiği zeminin ta kendisi olabilir. 

Kendini sabote etmek için davranış kalıpları

Kendi kendini baltalamaktan vazgeçmeyen insanların sergilediği bir çok farklı self sabotaj davranış kalıbı vardır, ancak yine de en çok öne çıkan 4 tanesini not edelim. Aşağıdaki davranışların ne kadar sık tekrar ettiği bu davranışın self sabotajcı olup olmadığını belirliyor olacak. 

• İşleri yarım bırakmak ➡️ Elimizdeki işleri bitirmemek ve özellikle de tam bitirmeye yaklaşmışken yarıda bırakmak. Örnek: Yazmak için aylarınızı harcadığınız yazının son bölümünü yazmamak, ödevinizin son günü olduğunu bilmenize rağmen teslim etmemek ya da çok önemli bir sınavı bilerek kaçırmak gibi...
• Ertelemek (Procrastination) ➡️ erteleme davranışı tipik bir kendini sabote etme aracı. Erteleme genelde hayal kırıklığına uğramaktan korkmak anlamına da gelir. Örnek: Bir tanışma uygulamasında eşleştiğiniz ve sohbetini sevdiğiniz kişiyle buluşmayı ertelemek
• Mükemmeliyetçi olmak ➡️ Mükemmelliyetçilik özellikle kaçmak ve bir şeyi bitirmemek veya bir projeye başlamamak için şahane bir bahaneye sahip olmak anlamına gelir. Örnek: Özgeçmişinizi yeterince mükemmel bulmadığınız için işlere başvuru yapmamak
• Bahaneler bulmak ➡️ İşte tam bir kendini sabote etme klasiği. Davranışlarımızın sonuçları ve onların sorumluluğundan kaçınmak için bahaneler uydurmak. Örnek: "Gücüm yok", "Çok şanssızım", "İnsanlar beni anlamıyor", vb.

Kendini sabote etmeye son vermek için ne yapmalı?

Kendini sabote etmeye son vermek için çözüm basit, fakat uzun bir süreç gerektirebilir. Sonuçta alışkanlıklar kolay değişmiyor, hele ki bu alışkanlık bilişsel boyutta gerçekleşiyorsa. 

👉Öncelikle tek kelimeyle kendine güvenmelisin. Ne kadar değerli olduğunun farkında oldukça, kendini değersiz hissetmemek için o kadar çok sebebin olacak. 

👉Yine her şeyden önce, bu kendi kendini sabote eden davranışın farkında olmalısın. Peki nasıl ? Hayattaki her başarısızlığında kendine su soruyu sor: Hedefime ulaşmak için her şeyi yaptım mi? Şanssız olduğum için kaderin kurbanı mıyım yoksa gerçekten elimden gelenin tamamını yapmadım mı? Bu iç gözlemle, kendini sorgulayarak veya kendine doğru soruları sorarak sonunda seni üzen ve başarısızlığa götüren yinelenen bu davranışı belirleyebilir ve kontrol altına almaya çalışabilirsin!

İç farkındalık bazen bir şok etkisi yaratabilir ve bu nedenle çoğu zaman bir psikologun yardımına ihtiyaç duyulabilir. Gerçekten de bu tür davranışların temelinde, tedavi edilmesi gereken bir çocukluk yarası olabileceğini unutmamalıyız. Bunu bir terapistle kelimelere dökmek, kendi kendini sabote etmeyi anlamaya ve düzeltmeye yardımcı olacaktır.