🥊 Psikolojik savunma mekanizmaları nelerdir?

🧠 Psikolojide savunma mekanizması ne işe yarar? 

Savunma mekanizmaları, psikolojik bir kavramdır. Bizi (ego) korumaya odaklı ve rahat etmemize yardımcı olan zihinsel mekanizmalar bunlar. İnsanın temel kaygısı "kötü duygudan kaçıp hazza ulaşmak" olduğundan, kişi olumsuz duyguları yönetmek yerine onlardan kaçarak yaşar. Bu kaçış çoğu zaman düşünce boyutunda geliştirdiğimiz savunma mekanizmaları ile gerçekleşmektedir. Bu mekanizmalar, psikolojik sağlığın zarar görmesinin ve hayatın zorluklarının önlenmesinde, insanların duygusal sıkıntılarını azaltmasında ve duygusal istikrarını yani iyi hissetme halini koruyarak hayatını kolaylaştırmalarında önemli roller oynarlar. 

Savunma mekanizmalarının, insanların kötü deneyimleri, duygusal travmaları, korkuları ve kaygıları üstesinden gelmelerine yardımcı olmasının yanı sıra, insanların kendi kendine ve çevresindekiler ile arasındaki ilişkilere karşı olan tepkilerini de etkileyen zihinsel mekanizmalar olduğunun altını çizmek istiyorum.

Bu mekanizmalar, kişinin davranışlarının ve duygularının kontrolünü sağlamaya yardımcı olur. Günlük hayatta, insanların savunma mekanizmalarının çalışmasını fark etmeleri bu yüzden önemlidir. Bir kişi, çevresindeki insanlarla veya kendisi ile ilgili olumsuz bir durumla karşılaştığında veya kendini kötü hissettiğinde, savunma mekanizmalarını harekete geçirebilir. 

👉 Örneğin, Ödünleme (Telafi). Okuldaki "çirkin veya şişman" kızın derslerinde çok başarılı olması durumu, başarı ile çirkin olma durumunu telafi eder yada sürekli kulüplerde başkan olur yada en aykırı çocuk olabilir. 

🚩 Savunma mekanizmalarının bazıları olumsuz sonuçlar verir! 

Savunma mekanizmalarının bazıları olumlu, bazıları ise olumsuz sonuçlar verir! Günlük yaşamda, savunma mekanizmaları insanların kötü hissetme riskini azaltmak için kullanılır. Fakat bu mekanizmalar, insanların kötü duygularının kaynağını değiştiremez veya bunları çözemez. Savunma mekanizmalarından bazılarının arkasına sığınan ve onları sürekli kullanan bireylerde önce nevrozlar, sonra da psikozlar görülebilir. 

👉 Örneğin, inkar veya yadsıma savunma mekanizması, gerçeğin kabul edilmesinden kaçınmak veya şartların değişmesini istemek için kullanılır. Fakat bu mekanizma, gerçekleri kabul etmek veya çözmeyi geciktirebilir. 

Kısacası bir savunma mekanizmasının yan etkisi, insanın kötü duygularının gerçek kaynağını anlamasını ve çözmesini engelleyebilir. Bunun yerine, kişi davranışlarını, düşüncelerini ve tutumlarını değiştirmeye çalışarak bu kötü duyguları bastırmaya çalışır. Bu mekanizmalar, insanların kötü duygularının kaynağını anlamalarına yardımcı olmak yerine, gerçek sorunu çözmeyi geciktirmekle kalmaz, çözümü daha da zorlaştırabilir. 

Ayrıca, bu mekanizmalar, insanların doğal duygularının kontrolünü kaybetme riskini arttırır, çünkü bu durumlarda kişi duygularını bastırır veya örtmeye çalışır. Bu mekanizmalar, insanın gerçeklikten kaçınmasına, kendine olan saygının ve itaatin düşmesine, sosyal ilişkilerin olumsuz etkilenmesine ve hatta depresyon, anksiyete ve davranış bozukluklarına kadar çeşitli olumsuz sonuçları olabilir.

🫣 Savunma mekanizmaları nelerdir?

Savunma mekanizmalarımızı tanımak, olumsuz bir duygu hissettiğimizde bazı davranışlarımızı tanımayı öğrenmek için gereklidir. Psikolojide en yaygın olarak kullanılan savunma mekanizmalarının başlıcaları şunlardır: 

🟪 Kaçınma

Kaçınma mekanizması şöyle çalışır: "Bu stresli durumdan mümkün olduğunca kaçıyorum 😅". Yaygın olan davranış genellikle erteleme davranışıdır. Bununla birlikte, sorunun kendinden kaybolmadığı açıktır, çünkü bundan kaçındığımız için sorunun kendisiyle ilgilenmeyiz. Ayrıca, bir çığ gibi büyüme riskini de taşır.

👉Birikmiş e posta örneğinden devam edelim. Aslında ne kadar iyi hissedersem o kadar üstüne gidebilirim. Çünkü postalarımı kontrol etmedikçe onun sorumluluğu üzerimde bir yük olarak beni stres altında bırakmaya devam edecek 😨…

🔗 Procrastination | Erteleme hastalığı için 5 çözüm

🟪 Yadsıma - İnkar

İnkar mekanizması genelde yas durumlarında gözlemlenir. Bu mekanizma şu şekilde özetlenmiştir: "Bunun başıma gelmiş olması imkansız". 🙅‍♀️Sevdiğimiz birini kaybettiğimizde, ya da zorlandığımız çoğu konuda bunu yapabiliriz. İşte bir noktada kaçınmanın ötesine geçiyor, ve tamamen inkar etme eğilimde oluruz.

👉Örneğin,bir işi teslim etmek için sınırlı bir süremiz var. Kendimizi işin iyi gittiğine, bir şekilde hallolacağına ikna edip işle ilgilenmeyi tamamen reddedebiliriz. Bu tipik olarak inkar mekanizmasıdır 😅!

🟪 Mantığa bürüme - bahaneler üretme ( Rationalization )

Bu mekanizmanın temel sloganı "Bu benim suçum değil çünkü ..."dür . Başımıza gelen sorun için bir dizi mantıklı sebep aramaya eğilimli olabiliriz. Suçluluk duygusu ve ondan kaçınmak için bire birdir. Sorumluluğu üzerimize almamak için dış etkenleri suçlamaya yöneliriz 😬 ama bu nedenle hatalarımıza açık yüreklilikle bakma şansını kaybetmiş oluruz. Psikoloji alanında bir araştırmacı olan Saul McLeod, hatalarımızı kabul etmemek için mantıklı sebepler aramamızın kendi yalanlarımıza inanmaya kadar varabileceğini iddia eder.

👉 Örneğin bir randevuya geç kaldık ve bu tamamen bizim hatamız. Gerekçelendirmek için hemen bir bahane buluruz ve otobüsümüzün geciktiğini söyleyebiliriz. İşte aslında tam burada tutarsız davranmış oluruz çünkü aslında bir önceki otobüsü de bekleyebilirdik.

🟪 Yer değiştirme

Çok rastlanan bir savunma mekanizması olan erteleme, olumsuz duygularımızı ertelemek için gizli bir hedef yaratmayı kapsar ve buna bağlı stresimizi de ertelemeye yöneltir bizi. 😞Tabiki öfkemizi ve endişemizi kontrol altına almak çok kolay değildir, fakat bunu nasıl yapacağımızı öğrenirsek her şey daha kolay olabilir ve kurduğumuz ilişkilerin toksik olma riskini ortadan kaldırmış oluruz.

👉 Örneğin yıllardır, öfkemi başkalarına yansıtarak kendimi aslında bir olay yaşadığım an değil onu erteleyerek başka anlarda patlamaya ittim. bu genelde  ailem ya da eşim olur. İş yerinde bir müşteri canımı mı sıktı? Tüm duygularımı içimde tutarak erteler, eve geldiğimde sevdiğim insanlara patlarım.

🟪 Bastırma ( Repression )

Hepimizin hayatında aklımıza geldikçe bizi rahatsız eden olaylar, insanlar, durumlar olmuştur 😥… Zihnimiz hafızaya karşı bir gard alır ve bastırarak bizi rahatsız eden hatıralardan uzak durmamıza neden olur.

👉Örneğin,çocukluğumuzda utandığımız bir hatıra aklımıza geldiğinde bastırma mekanizması çalışabilir.  😳 Bahsedilen deneyim o kadar travmatik olmuştur ki, o hatıranın bizde yarattığı hislerden kasıtlı olarak kaçınmaya çalışırız.

🟪 Karşıt Tepki Geliştirme

Anna Freud bu durumu “tersine inanma” olarak ifade etmektedir. Bu mekanizmayı anlayabilmek zordur, çünkü duygusal açıdan çok karmaşık olabilir.  Birinin davranışına karşı aslında vermek istediğimiz tepkinin tam tersini vermek gibi açıklayabiliriz. Daha iyi anlamak için bir örnekle bakalım :

Diyelim ki kız kardeşimizi kıskanıyoruz, ama bu duygunun güzel bir duygu olmadığının da farkındayız.Bu hissi elimizden geldiğince bastırır ve davranışlarımızı kontrol etmeye çalışırız. Ona kıskançlığımızı hissettirmek yerine, fazla ilgi gösterir ve gereğinden fazla yakınlık kurmaya çalışırız.

Aslında yaptığımız hareket olumlu görünse bile, bu duygu her zaman kıskançlık olarak zihnimizde işaretlenir. 😓 …

🟪 Gerileme ( Regression )

Büyük bir endişe ya da duygusal çatışma ile karşılaştığımızda zihnimizin verdiği tepkidir. Daha iyi hissetmek için çok önceki davranışlarımıza dönmeye çalışırız. Bir çocukken, ihtiyaçlarımız kolayca yerine getirilebiliyordu, o zaman o zamana dönelim gibi bir yaklaşım içerir.

👉Diyelim ki iş yerinde çok sorunlu bir durum var. Bu sorun bizi o kadar rahatsız ediyor ki onu çözmek yerine hasta oluyoruz. Böylece evde yatağımızda kalabilir ve bize ilgi gösterecek insanların sevgisine kolayca ulaşıp kendimizi şımartabiliriz😔…

🟪 Yansıtma ( Projection ) 

Yansıtma aslında basit çalışan bir mekanizmadır. Biri hakkında hissettiğimiz şeyleri, o kişiye yansıtmak yerine başka bir ilişkimize yansıtırız.  Öte yandan, yansıtma mekanizmasını sık sık kullanmamız kendimize olan güvenimizin kırıklığına işaret eder.

👉Örneğin ciddi bir hastalık için tedavi altındayız. Agresif veya eleştirel olarak etrafımızdaki tıbbi ekip hakkında bir korku geliştirebiliriz ve bu endişe hissini çevremizdeki başka insanlara yansıtırız ve onlara sinirlenebiliriz.

Bu birey savunma mekanizmalarını bağışıklık sisteminin ana elemanları olarak düşünebiliriz 🤯. Fakat psikolojik savunma mekanizmalarının bunlarla sınırlı olduğu kabul edilemez.

Örneğin; Farklı düşünceleri veya hayatımızın bölümlerini ayırmaktan oluşan “🟪 BÖLÜNME” veya olumsuz davranışları olumlu noktalarla doldurarak “🟪 ÖDÜNLEME (TELAFİ ETME)”. “🟪 MİZAHLAŞTIRMA ( HUMOUR) veya ŞAKAYA VURMA”, aynı zamanda stresli veya utanç verici bir durumu etkisiz hale getirmesi adına önemki bir savunma mekanizmas ifade etmektedir. “🟪 KENDİNE YÖNELTME”, “🟪 ÖZDEŞİM KURMA”, kişilerin olumsuz durumlardan korunmak için başvurduğu diğer mekanizmaları.

👉Herhangi bir psikolojik destek ile bu mekanizmaları bir profesyonel yardımı ile farkına varmaya da çalışabilirsiniz. BDT (Bilişsel Davranışçı Terapi) ve daha bir çok terapi yöntemi ile basitçe kendinize gittikçe daha hakim hissetmeye başlayabilirsiniz. 

Bu makaleler de ilgini çekebilir; 

🔗 Psikolojim bozuk mu? Nasıl anlarım? Ne yapmalıyım?

🔗 Kendinden şüphe etmene neden olan 16 gaslighting cümlesi

🔗 Maslow'un ihtiyaçlar piramidi 

Kaynak

Psikoloji Sözlüğü, 2018, Savunma Mekanizmaları

McWilliams N., (2013). Psikanalitik Tanı, Klinik Süreç İçinde Kişilik Yapısını Anlamak, Psychoanalytic Diagnosis, (Kalem E, Çev.), (Üçüncü Baskı), İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.