Sürekli suçu kendimde aramaktan nasıl kurtulurum?

Suçluluk duygusu üzerine... 

😟 Suçluluk bir şeyleri yanlış yaptığımıza inandığımızda ortaya çıkan bir duygu. Yani yanlış bir şey yaptıktan sonra veya kendinizi kötü hissetmenize sebep olan bir durumda kendinizi suçlu hissedersiniz. Herkesin yaptıklarından suçluluk duyma hali eğitimine, inançlarına, sosyal çevreye, ahlak ve içinde yaşadığımız toplumun veya dinin kurallarına bağlıdır. 

Suçluluk psikolojisi pişmanlık duygusu ile çoğu zaman ilintilidir ve yanlış kararlar, hata veya sorunlu davranışı yani kötü eylemi düzeltme arzusunu doğurur. Bu nedenle kendinizi suçlu hissederseniz, bu durum size aynı hatayı tekrarlamama, eylemlerimizin sorumluluğunu alma ve hatayı düzeltmeye zorladığı için çoğu zaman yararlıdır diyebiliriz. 

Her nasılsa, suçluluk kendimizi geliştirmemize izin veriyor, hayatınıza devam ederken hataları kabul etmek ve onlarla baş etmek için gelecekte yapmam gereken nedir sorusuna yanıt aramaya sizi teşvik ediyor.

Empati ve kendini suçlama eğilimi

Suçluluk, bilinçli veya bilinçsiz, ayrılmaz bir şekilde empati ile de bağlantılıdır. Diğerinin hissettiği acıyı hissettiğinizden dolayı kendinizi suçluluk duygusunun ortasında bulursunuz. Bu yüzden kendini suçlu hissetmek hem bir davranış biçimini, belirli değerleri korumamıza hem de başkalarıyla olan ilişkilerimizi korumamıza izin verir. Bu nedenle, canımızı acıtsa ve bize ağırlık yapsa bile, suçluluk iyi insan olduğumuzu işaret eder. Burada önemli olan suçluluk duygusunun hissedilip hissedilmediği değil o duygunun yoğunluğu ve süresidir. Özellikle uzun sürdüğü sürece bu duygu ile baş etmenin önemi ortaya çıkar.

🤯 Sürekli kendini suçlamak, daha sonra anksiyete bozukluğu, kronik stres, ve hatta depresyon gibi psikolojik bozukluklara dönüşür.

Sürekli kendini suçlamaktan kurtulmanın yolları

1. Suçluluk duygusunu anlamaya çalışmak

İlk olarak, bu duygudan uzaklaşmaya çalışmak gerek ki bunun yolu yaşadığın duyguyu tanımlayabilmekten geçer. Suçluluk duygusunun nasıl bir şey olduğunu farkına varmak, onun doğasını sorgulamayı mümkün kılar. Haklı bir duygulanım mı? Orantısız düşünceler mi? Tam olarak neden suçluyum? Bu soruları sormak önemlidir, çünkü bazen suçluluk duygusu çok gerçek olsa da, suçlu hissetmenize neden olan şey pek de gerçek değildir. Örneğin narsist bir sevgili veya toksik bir insan ile  ilişki sırasında manipülasyon yoluyla tetiklenmiş bir suçluyum düşüncesi de olabilir bu.

Suçluluk ayrıca bir dengesizliği veya adaletsizlik duygusunu telafi etmek için de psikolojik olarak ortaya çıkmış olabilir. Örneğin bir felaketten, bir trajediden sonra, hayatta kalanlar bu olaydan sonra kaybettikleri yakınlarının yası ile beraber hayatta oldukları için kendilerini suçlu hissedebilirler.

"Bazen, suçluluk duygusu sizi yanıltıyor olabilir. Bu duygu tüm gerçekliği ile sizi sarsa da, gerekçeleri o kadar geçerli olmayabilir."

2. Bağlamı farkında olmak

Burada, sorunlu davranışın ardında niyetinizin gerçekte ne olduğunu anlamaya çalışırken kendinize karşı dürüst olmanız gerekecek. Can yakmak, eğlenmek veya intikam almak mı istedin? Bu bir kaza mı, bir dürtü mü? Niyetiniz yanlışsa, zevk mi yoksa rahatlama mı hissettiniz? Kendine bunların cevabını dürüstçe sor ve cevapla. İnsansın, kötülük de içinde barınabilir. Bunu kabul etmek zorundayız. Ve son olarak herkesin zaman zaman hata yapabileceğini kendine hatırlat.

3. Ortaya çıkan sonuçları bir kağıda dök

Defterinizi çıkarın ve kendinizi suçlu hissettiren eylemlerinizin sonuçlarını listeleyin. Suçluluk duyduğunuz eylem sonucunda kendi hayatınızda veya etkilenenlerin hayatlarında neler değişti? Bu liste, hatanızı düzeltmenize izin verecektir, bu yüzden her şeyden önce, canınızı yaksalar, sizi rahatsız etseler bile herhangi bir sonucu dürüstçe not etmekten çekinmeyin.

4. Çözüm aramak

Şimdi sorunlu davranışı tespit ettiğinize ve suçluluk duygusunun farkında olduğunuza göre kendinize bu durumu çözmek için “yapmam gereken ne” diye sorun. Sebepleri ve sonuçları analiz ettiniz, şimdi hatanızı düzeltmeniz gerekiyor. Peki nasıl? Cevap koşullara göre ve sizin çıkardığınız tabloya göre değişebilir. Biz size bir kaç örnek verelim

• özür dileyerek
• maddi olarak telafi ederek
• tazmin ederek
• önceliklerinizi tekrar gözden geçirerek (örneğin; stres veya öfkeden kaynaklanan bir hata ise kötü bir iş-yaşam dengesi veya tükenmişlik sendromu buna neden olmuş olabilir)
• bir aldatma veya yalan söyleme durumunda ise bağlılığını veya dürüstlüğünü tekrar kanıtlayarak
• Derin ve travmatik bir sebep var ise bir derneğe bağış yaparak veya bir iyilik yaparak.

👉 Çözümler bir kez yerleştiğinde, elbette ders almak ve belki de yeni davranışlar, yeni alışkanlıklar kazanmak gerekli olacaktır.

5. Affetmek

Suçluluk duygusundan kurtulmak için atılan her adım kadar önemli bir başka adım daha: affetmek. Yararlı ve sağlıklı suçluluk hissi sonsuza kadar sürmez. Bu yüzden size engel olan düşüncelere kapılmayın ve kendinizi affederek bu yaşanmışlık ile bağınızı kesin. Örneğin, terapötik yazı yöntemini kullanabilir ve kendinize gerçekleri anlatan ve "Kendimi affediyorum" ile biten bir mektup yazabilirsiniz.

Bir suçluluk duygusunu hızlı bir şekilde analiz etmek için şu 5 soruyu da cevaplayabilirsiniz:

• Ne hakkında suçlu hissediyorum?
• Neden kendimi suçlu hissediyorum?
• Suçlu hissetmemek için ne yapmalıyım? Bu gerçekçi mi?
• Diğer seçeneklerim neler?
• Suçluluğumu nasıl sorumlu davranışa dönüştürebilirim?

Sürekli kendini suçlama belirtileri

Gördüğümüz gibi, sağlıklı suçluluk bir pişmanlık olarak, kendine karşı bir sitem olarak deneyimlenir, ancak her zaman sağlıklı suçluluk söz konusu olmayabilir. Sağlıksız suçluluk, mutlaka tam olarak farkında olmadığımız rahatsızlık yaratan, kendine karşı bir suçlamadır ve kişinin kötü hissetmenize sebep olur. Bu nedenle, bu baskı unsuru olarak işlev gören suçluluk zorunlu olarak size zarar verecektir, çünkü kendi kendini sabote etmeye, kaygıya, melankoliye, depresyona ve hatta hak ettiğimizi düşündüğümüz bir cezayı hedefleyen davranışa yol açabilir.

Sağlıksız suçluluk duygusu davranışları nelerdir?

• Zevk almakta, kendine zaman ayırmakta, tatil yapmakta güçlük çekme.
• Kendini cezalandırmak ve kendini sabote etmek için meslek seçimi veya uygunsuz bir eş seçimi, her mutluluğu mutsuzluğa dönüştürmek.
• Bir iltifat, işaret veya sevgi sözü alamama
• Başkaları hakkında güvensizlik, onlar tarafından sevilmediğini hissetmek
• Hayır diyememek. Bireysel özgürlükleri, ihtiyaçları reddetmeye yönelik tüm taleplere evet demek.
• Kendi hatalarınızı aşırı derecede eleştirerek başkalarına yansıtmak
• Hediyeler vermek ve uzun bir ayrılık, öfke vb. yüzünden affedilmeye çok (çok) özen göstermek, çaba harcamak ve enerji ayırmak.

👉 Sağlıksız suçluluk durumunda, yaşanan öfkeyi veya travmayı ifade edebilmek ve böylece kendinizi bu yıkıcı suçluluktan kurtarabilmek için bir terapiste danışmak önemlidir. İstismar, adaletsizlik veya travma karşısında öfke, üzüntü, korku ve suçluluk duymamamız gerektiğini anlamak önemlidir.

Suçluluk duygusu bize zarar vermeye başladığında

Suçluluk duygusundan nasıl kurtulacağımızı gördük, ancak suçluluk içimizi kemirdiğinde, her zaman gerçekten suçlu hissetmek için nedenlerimiz olup olmadığını belirlememiz gerekir. Sık sık suçlu hissetme eğilimindeysek, kendimizi sorgulamak da iyidir. Kolayca suçlu hissetmek, başkalarını çok fazla hesaba kattığımızın, onların yargılarına çok fazla önem verdiğimizin bir işareti olabilir. Bu yüzden kendinize yüklenmemeli ve özgüven kazanmalısınız.

Suçluluk duygusuna kapılmaktan kaçınmak için en iyi çözüm, suçluluğa yol açan durumlardan kaçınmaktır. Bunu yapmak için durumlara, eylemlerinize ve sözlerinize dikkat edin. Öfkeyle aceleci davranmaktan kaçınmak için duygularınızı yönetmeyi öğrenmek gerekir. Geri adım atmak ve ilkelerinize, değerlerinize ve duygularınıza göre hareket etmek size güç ve büyük bir dinginlik verecek ve suçluluk duygusunun sizi tüketmesini engelleyecektir.

Kaynak

Özdemir, Nida & Düzgüner, Sevde. “Psikolojik Açıdan Suçluluk, Pişmanlık ve Günahkarlığın Kapsamı ve Yakın Kavramlar Arasındaki Yeri”