Anksiyete (Kaygı) Bozukluğu nedir? Ne yapmalı?

Kaygı veya Anksiyete ne zaman bir bozukluğa dönüşür?

Kaygı veya anksiyete, doğal bir duygudur : tehlike veya stresle karşılaşınca, vücudumuzun işleyişi değişir, genellikle kalp ritminin hızlanması, uykunun açılması, terleme artışı, kaslarda gerginlik ve bazen nefesin daralması belirtileri ile kendini gösterir. 

Normal şartlar altında, bu değişiklikler duygu geçtiğinde hızlıca ortadan kalkar. Ancak, kaygılı ruh hali çok şiddetli veya yaygın hale geldiğinde, günlük yaşamı bozacak, iş göremezlik ve sürekli bir güvensizlik hissi yaratacak kadar ciddileşirse, kaygı bozukluğundan bahsedilir. 

📊 Kaygı bozukluğu toplumda en sık görülen psikolojik rahatsızlıklardan biridir ve kadınlarda erkeklere oranla daha sık rastlanmaktadır. Korumacı bir davranışla büyütülen çocuklar ve değer kaygısı duyan kişilerde anksiyeteye daha fazla rastlamak mümkündür. 

Anksiyete (Kaygı) Bozukluğu nedir?

Bildiğiniz çeşitli psikolojik rahatsızlıkları kapsayan genel bir isimdir anksiyete bozukluğu. Aslında birçok farklı türde anksiyete bozuklukları vardır. Örneğin, sosyal fobi, OKB, panik atak, ve yaygın anksiyete bozukluğu. Dolayısıyla bu ruh sağlığı problemi bir çatı terim olarak düşünebilir. Anksiyeteyle ilişkili çeşitli belirtilerin yanı sıra, bu bozuklukların sınıflandırılması ülkeden ülkeye hafif farklılıklar gösterebilir. Anksiyete bozukluklarının sınıflandırılmasındaki bu çeşitlilik, onları daha iyi tedavi edebilmek için özgüllüklerini anlamanın öneminden kaynaklanır. 

Kaygı bozukluğu olan kişiler, çoğu zaman huzursuz ve gergin hissedebilir veya sebepsiz yere ortaya çıkan endişeli düşünceler ve duygular yaşayabilirler. Bu bozuklukların belirtileri kişiden kişiye büyük farklılıklar gösterir ama ortak belirtiler şu şekilde sayılabilir. 

• Psikolojik belirtiler: Tahammülsüzlük, dürtüsellik, irrasyonel korkular, konsantrasyon güçlüğü, performans düşüklüğü, gelecekle ilgili plan yapamama, geleceğe dair negatif bakış açısı gibi...
• Fiziksel belirtiler: Sindirim sistemi sorunları, ağrılar, uykusuzluk, yorgunluk, baş ağrıları, baş dönmesi gibi...

Bu tür sorunlar, zamanla tehlike olarak algılanan konulardan kaçınma davranışlarına yol açar: bazı yerlere gitmemek, bazı eylemleri yapmamak, diğer insanlarla buluşmaktan kaçınmak gibi... Bu duruma psikolojide 🟣 kaygı döngüsü adı da verilir. Bazıları, o kadar şiddetli panik ataklar yaşar ki, bu durum onları korkuya ve eylemsizliğe sürükleyebilir ve fobiye dönüşebilir. 

🔗 Ruh sağlığınıza hak ettiği özeni gösteriyor musunuz? 

Anksiyete bozukluğu türleri 

Anksiyete bozuklukları türleri aşırı kaygı duygusu ile ilişkili ruh sağlığı sorunlarından oluşur.

👉 Yaygın Anksiyete bozukluğu

Adından da anlaşılacağı gibi, Yaygın Anksiyete Bozukluğu (YAB) olan kişiler “sürekli, aşırı ve durumla uygun olmayan bir endişe halindedir. Aşırı endişe, kişinin günlük yaşamını olumsuz yönde etkiler ve hatta olağan yaşam etkinliklerini sürdürmesini engeller. Bu kişiler her durumda olası en kötü sonucu düşünürler, herşey kendi denetimlerinin dışındadır, iyi bir olasılık ya da geriye dönüş mümkün değildir. 

YAB’nun yaşam boyu görülme sıklığı %5-6’dır. Başka bir deyişle, her 100 kişiden 5-6’sı yaşamlarının herhangi bir zamanın bu rahatsızlığı yaşayabilir. Yaşla birlikte kaygı duyarlılığı artar. YAB yaşlılıkta en sık görülen anksiyete bozukluğudur.  

👉 Panik bozukluk (veya panik atak)

Temel özelliği, aniden ortaya çıkan ve zaman zaman tekrarlayan, insanı dehşet içinde bırakan yoğun sıkıntı ya da korku nöbetlerinden oluşan panik ataklardır. Bu kriz anında kişinin nefes almakta zorlandığı, kontrol edilemez, yoğun korku yaşadığı ve mide bulantısı veya çarpıntı gibi diğer semptomlar yaşadığı bir anksiyete bozukluğu türüdür. 

Panik Bozukluğu psikiyatristler tarafından iyi bilinen ve çok sık görülen bir rahatsızlıktır. Öyle ki toplum içinde herhangi 100 kişinin yaklaşık 3-4’ü bu hastalığı ya daha önce geçirmişlerdir ya da halen bu hastalığı yaşamaktadırlar. Genellikle ilk kez 20-35 yaş arasında başlar. Kadınlarda, erkeklere göre  2-3 kat fazla görülür.

🔗 Panik atak kontrol altına alınabilir mi? Ne yapmalı? 

👉 Obsesif Kompülsif Bozukluk (OKB) 

OKB artık kaygı bozuklukları arasında kabul edilmiştir ve takıntılı düşünceler (obsesyon) ve bu düşüncelerin neden olduğu zorlantılı davranışlar (kompulsiyon) ile tanımlanan bir hastalıktır. 

Obsesyonlar, bireyin zihninden uzaklaştıramadığı düşünce, fikir ve dürtülerdir. Kişinin isteği dışında gelişir, sıkıntıya, huzursuzluğa, kaygıya neden olur ve kişi tarafından mantık dışı olarak değerlendirilir. Kompulsiyonlar, takıntılı düşüncelerin neden olduğu yoğun sıkıntıyı ve huzursuzluğu azaltmak ya da ortadan kaldırmak için gerçekleştirilen yineleyici davranışsal ve zihinsel eylemlerdir. 

Örneğin, temizlik obsesyonu, sürekli olarak şeylerin yerinde olup olmadığını kontrol etme ihtiyacı, sokaktan eşya toplamak ve biriktirmek ihtiyacı.

🔗 Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) nedir? 

👉 Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) 

Kişiyi aşırı korkutan, dehşet içinde bırakan, çaresizlik yaratan, çoğu kez olağandışı ve beklenmedik olayların yolaçtığı etkilere ruhsal travma diyoruz. Ruhsal travmalardan sonra en sık görülen iki hastalık: depresyon ve travma sonrası stres hastalığı. TSSB, travma yaratan bir olayın yaşanmasından sonra, o olayın günlük yaşamda veya rüyada tekrar yaşanması, o olayı hatırlatan durumlardan kaçınmaya yol açan aşırı uyarılmışlık, kaygı ve kolayca irkilmeyi içeren bir kaygı bozukluğudur. Örneğin depremi yaşayanların %20’si travma sonrası stres hastalığına yakalanır. 

👉 Sosyal Fobi (Sosyal Anksiyete Bozukluğu) 

Aynı zamanda sosyal fobi olarak da adlandırılan sosyal anksiyete bozukluğu bireyin günlük normal sosyal etkileşimler sürecinde başkaları tarafından gözlem altına alınmak veya yargılanmak korkusundan kaynaklı yoğun anksiyete, korku, özbilinç ve utanç duygularına maruz kalması durumudur. 

Kişinin mizacı, genetik yatkınlıkları, çocukken zorbalığa veya aşırı eleştiriye maruz kalmak, fiziksel özelliklerle ilgili bir hastalık geçirmek ya da bir farklılığa sahip olmak sosyal fobinin kaynağı olabilir. Bunlara ek olarak, fazla korumacı tutum sergileyen veya başka insanların fikirlerini aşırı önemsediklerini belli eden ebeveynlerin çocuklarında da sosyal fobi görülebilir.

🔗 Sosyal anksiyete: Başkalarının bakışlarından korkma 

👉 Agorafobi

Agorafobi, kişinin yardım bulamayacağı, kaçamayacağı, kapana kısılmış ya da çaresiz hissedebileceği durum ve ortamlardan (örneğin; alışveriş merkezleri, toplu taşıma araçları ve açık yerler (otoparklar vb.) veya kapalı yerler (tiyatrolar vb.)) korkması ve kaçınması ile karakterize bir kaygı bozukluğudur. 

Agorafobisi olan bir kişi, bildiği veya güvenli olduğunu düşündüğü ortamlardan ayrılmaktan korkar. Şiddetli vakalarda evini tek güvenli ortam olarak görür; günlerce, aylarca hatta yıllarca evlerinden çıkmaktan kaçınabilirler. Agorafobi, özellikle panik bozukluğu olan kişilerde yaygındır.  

🔗 Açık alan korkusu nedir? #agorafobi

🔗 Fobi ne demek? 😨 En yaygın fobi çeşitleri nelerdir? 

Her durumda, tıbbi destek ve psikolojik değerlendirme yaşam kalitesini artırmak için yardımcı olacaktır.

Anksiyete bozukluğum olduğunu nasıl anlarım?

Başta da belirttiğim gibi arada sırada yaşanan kaygı normaldir, ancak kaygı bozukluğu olan kişiler, hayatlarını ciddi şekilde etkileyen "sürekli endişeli ve huzursuz hissetme durumu" ile başa çıkmak zorundadır. 

🚨 Belirtiler ve İşaretler

Her kaygı bozukluğu birbirinden farklı özelliklere sahip olabilir, ancak hepsi aşağıdaki ortak özelliklere sahiptir:

• irrasyonel ve aşırı korku;
• endişe duygusu ve gerginlik hali;
• günlük görevleri yerine getirmede zorluk veya bu görevleri yapma fikri karşısında duyulan sıkıntı.

Herhangi bir anksiyete bozukluğunun varlığını gösterebilecek bilişsel, davranışsal ve fiziksel belirtiler şunlardır:

• kaygılı düşünceler (örn. "Galiba kontrolü kaybediyorum");
• beklentisel anksiyete (örn. "Kekeleyeceğim ve utandırıcı bir duruma düşeceğim");
• anksiyeteli inançlar (örn. "Sadece zayıf insanlar anksiyete yaşar");
• korku yaratan durumlardan kaçınma eğilimi (örn. araba kullanmaktan kaçınma);
• anksiyete hislerini tetikleyen aktivitelerden kaçınma (örn. egzersiz yapmaktan kaçınma);
• bir şekilde belli durumlardan kaçınma, odaklanamama (örn., kaygılıyken gereğinden fazla konuşmak gibi dikkat dağıtıcı davranışlarda bulunma);
• güvenlik odaklı davranışlar (anksiyeteyi azaltmaya ve güvenlik hissi sağlamaya yönelik alışkanlıklar, örn., acil durumda yardım istemek için her zaman yanında cep telefonu bulundurma);
• bağlamına göre aşırı fiziksel tepkiler (örn., bir alışveriş merkezindeyken kalbin çok hızlı atması ve nefes almakta zorluk çekme).

👩‍⚕️ Tanı nasıl konur? 

Tanı, korku veya endişe durumu gerçekle karşılaştırıldığında (süre, şiddet veya sıklık açısından) orantısızsa ve belirtiler altı aydan fazla sürerse konulur. Bu, tıbbi ve/veya psikolojik müdahale gerektiren bir ruh sağlığı sorunudur.

Sebepler ve Risk Faktörleri

Anksiyete bozukluklarının nedenleri tam olarak bilinmemekle birlikte, genetik, fizyolojik ve çevresel faktörler etkili olmaktadır. Ailede anksiyete bozukluğu öyküsü olan bireylerde daha yüksek risk altında olduğu bilinmektedir. Çocuklukta yaşanan stresli veya travmatik olaylar ya da başka bir psikiyatrik rahatsızlığın (örneğin, bipolar bozukluk) varlığı, anksiyete bozukluklarına yatkınlığı artırabilir.

• stresli veya travmatik olaylar;
• ailede anksiyete bozukluğu öyküsü;
• çocukluk dönemi gelişim bozuklukları;
• alkol, bazı ilaçlar veya yasadışı maddelerin kullanımı;
• diğer tıbbi veya psikiyatrik problemler.

Anksiyete bozukluğunun ortaya çıkması, beyinde bazı nörotransmitterlerde fizyolojik bozulmalar ile ilişkilidir. Özellikle GABA (nöronların aşırı reaksiyonlarını inhibe eden ana madde), noradrenalin ve serotonin seviyelerinden etkilenir. Stres hormonu kotizol de önemli bir rol oynar. Anksiyete bozukluklarının tedavileri için kullanılan ilaçlar genelde bu nörotransmitterlerin düzenlenmesine yöneliktir.

Çocukluk dönemine dikkat! 

Özellikle çocukluk döneminde yaşanan travmatik olaylar, beyindeki korku işleme mekanizmalarında hassasiyete yol açarak stres unsurlarına karşı fazla duyarlı olmaya yol açmaktadır. Anksiyete konusunda yapılan araştırmalara göre, çocukluk çağında ortaya çıkan kaygı bozukluklarında hem çevresel hem de genetik faktörler birlikte rol almaktadır. 

Yukarıda sayılan kaygı bozukluğu belirtilerinden bir tanesi bile çocuklarda bulunuyorsa, vakit kaybetmeden uzman desteği almakta yarar olacaktır. Bunun için online psikolog yoluyla kaygı bozukluğu tedavisi için adım atabilir, profesyonel bir destek alabilirsiniz.

🔗 Çocukluk Travmaları Yetişkinlikte Bizi Nasıl Etkiler? 

Anksiyete bozuklukları nasıl tedavi edilir? 

Anksiyete nedeniyle bir ruh sağlığı uzmanına başvurulup başvurulmamasına karar verilirken dikkate alınması gereken birçok faktör var.

• anksiyete belirtilerinin neden olduğu sıkıntı derecesi;
• anksiyete belirtilerinin iş veya okul performansı, sosyal ilişkiler ve günlük görevler üzerindeki etkisi;
• anksiyetenin ortaya çıktığı bağlam.

Psikolojik destek almak kaygı bozuklukları tedavisinin en önemli adımıdır. Ruh sağlığı uzmanları, bilişsel davranışçı terapinin (BDT), anksiyete bozukluklarının tedavisinde en etkili yöntem olduğu konusunda hemfikir. Genellikle BDT ile ilaçların bir arada kullanılması yaygındır. 

Ayrıca kişinin benimseyebileceği pek çok yaşam pratiği, nefes ve rahatlama teknikleri, meditasyon ve stres yönetimi teknikleri gibi pratikler, anksiyete bozukluklarını hafifletebilir... 

Kaynak

• American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5. bs. Washington, DC: American Psychiatric Publishing.
• Şahin, M. (2019). KORKU, KAYGI VE KAYGI (ANKSİYETE) BOZUKLUKLARI. Avrasya Sosyal Ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 6(10), 117-135.
• Spielberger, C. D. (1966) Anxiety and Behaviour: Theory and Research Anxiety, New York: Academic Pres