Paranoya yapmak veya paranoyak olmak ne anlama gelir?

« Anlam bulmak istediğimizde onu mutlaka buluruz. Hatta bu paranoyanın başlangıcıdır. » 

Dominique Noguez

Paranoyak ne demek? Paranoyak kişiler nasıl anlaşılır?

Tıbbın kurucusu Hipokrat tarafından türetilmiş olan paranoya sözcüğü yunanca “para” = “dış” ve “noos” = “akıl” kelimesinden gelmektedir. Yani aklın dışında olmak.

Paranoya (hezeyan, sanrı) dış gerçeklikten doğru olmayan anlamlar çıkartma ve diğer insanların inanıp inanmadıklarını önemsemeden, mevcut düşüncenin doğru olduğuna dair kesin kanıtlar olmasına rağmen değişmeyen yanlış inanca denir.

Bu kişilik bozukluğunun paranoya kelimesi ile anılması zaten hastlık hakkında bir çok ipucu veriyor. Bir paranoyak, tüm durumları, kelimeleri, mimik ve davranışları yorumlar. Tek bir kelime, şüphe veya derin bir zulüm duygusu uyandırmak için yeterli olabilir. Diğer insanların hareketlerini küçültücü ve tehdit edici olarak algılayan aşırı duyarlılık halidir.

Bu yüzden paranoya çoğunlukla sosyal izolasyona neden olur. Ne de olsa paranoid kişilik bozukluğunda hastanın kimseye güvenemeyeceğini düşünmesi bu koşullarda gayet normaldir. Güvensizdirler, bu nedenle kendilerini dünyadan korumalıdırlar. Paranoyak insanlar genellikle öfke, korku, sosyal fobi veya kaygı bozukluğu yaşarlar. Bu onları zamanla kendilerini korumak için agresif yapabilmektedir. Tüm bunlara rağmen çevresinde arkadaşları var ise, onlar tarafından zararsız olarak kabul edilirler.

🧠 Bu nedenle şüpheci yaklaşma ve güvensizlik duygusu paranoyak insanların önemli bir özelliğidir. Beklenti içinde olmak da öyle. Gerçekten de düşünceleri ve korku ve kaygıları geleceğe yöneliktir, olabileceklerden korkarlar ve bu nedenle şiddetli saldırıları veya ihanetleri önceden tahmin etmeye çalışırlar.

🧠Bunu yapmak için, tiranlar gibi davranmaya meyillidirler. Herkes tarafından açıkça görülenler de dahil her şeyi kendileri yorumlarlar. Bazen gerçeği aramak adına başkalarını manipüle edecek veya onları özgürlüklerinden mahrum edecek kadar ileri gidebilirler. Eğer böyle ağır vakalarda onların istikametine gitmemekte direnir ve onunla inatlaşırsanız, o zaman size suçluluk duygusu ile karşılık verip size bilenebilirler.

İki tip paranoya bulunur.

• Paranoyak Kişilik: Bu bir tür kişilik bozukluğudur, paranoyak düşünceler süreklidir ve bireyin kişiliğine tamamen entegredir.
• Paranoid deliryum: Bu, mutlaka paranoyak olmayan bir kişiyi etkileyen bir akut paranoya dönemidir.

Paranoid kişilik bozukluğuna işaret eden belirtiler

• Güvensizlik ve şüphe duygusu: bir paranoyak her zaman etrafındakilerin ona zarar vermeye çalıştığını düşünme eğilimindedir.
• Yalan söyleme veya gizleme eğilimi: Söylediklerinin kendilerine karşı kullanılacağından korkan paranoyak kişi çok az sır verir.
• Küskünlük ve kin tutma: affetmesi imkansızdır.
• Saldırganlık: Öfke patlamaları ve saldırganlık onun davranışının bir parçasıdır, çünkü kendisini her zaman zulme uğramış, tehdit edilmiş, aşağılanmış hisseder.
• Sosyal izolasyon: paranoyak bir kişinin, ailesi de dahil olmak üzere etrafındaki herkes hakkında şüpheleri vardır. Bu nedenle, sosyal bağlantıları sürdürmek onun için zordur.

Diğer paranoyak belirtiler de yukarıdakilerin yanı sıra dikkate alınmalıdır;

• Uykusuzluk
• İştahsızlık
• Alkol ve madde tüketiminin artması

Paranoya neden olur?

Paranoya bir çok nedene bağlı olarak gelişebilir.

Örneğin tetikleyici sebep genetik, biyolojik, nörolojik olabilir. (Alzheimer hastalığı, epilepsi, endokrin ve metabolik hastalıklar, vitamin yetmezlikleri, alkol ve madde kullanımı, beynin ön kısmında lezyonlar ve enfeksiyon, zehirlenmeler).

Aynı zamanda psikososyal sebepler de mümkün olabilir. (aşırı duyarlı kişilik yapısı,düşük benlik algısı, ilişkilerinde güven kaybı, sosyal izolasyon)

• Ebeveyn etkisi: Çocukluk deneyimleri büyük bir rol oynayabilir. Dünyanın tehlikeli bir yer olduğuna ve insanların kaba olduğuna inanarak şüpheci ebeveynler tarafından yetiştirilen çocuklar için bu durum daha sonra paranoyanın temeli olabilir.
• Sosyal bağlam: Paranoya, strese veya travmatik bir deneyime tepki olarak da gelişebilir.

Bazı organik beyin hastalıkları da paranoya ile ilişkilendirilebilir. (deliryum, demans, paranoid şizofreni, duygudurum bozuklukları, depresyon, bipolar bozukluk, narsistik kişilik bozukluğu, obsesif kompulsif bozukluk, borderline, hipokondriyak)

Özellikle dikkatli olmalısınız, çünkü bazen aşırı paranoya, şizofreni teşhisine yol açan bir semptom olarak kabul edilebilir.

Paranoya tedavisi var mıdır?

Ne yazık ki paranoyayı tedavi etmek çok zordur çünkü etkilenen kişi hasta hissetmez, kendini asla sorgulamaz ve her şeye karşı temkinlidir. Psikoterapinin ancak hasta tedaviyi kabul ederse etkili olabilmesinin nedeni budur. Bu durumda uzmanın beyindeki fonksiyonel bozukluğu hastaya göstererek ve ona durumu açıkça anlatarak hastaya ulaşması çok önemlidir.

Kaynak

Doç. Dr. Fethi TURAN