Edimsel koşullanma nedir? Öğrenmenin psikolojisi

Edimsel koşullanma nedir? 

Edimsel koşullanma, bir davranışın gelecekte tekrarlanma olasılığını artırmak veya azaltmak için pekiştirme veya cezaya dayalı olarak çalışan bir öğrenme yöntemidir. Köpek eğitiminde sıkça kullanılan bir yöntem olan edimsel koşullanma sayesinde köpek, bir davranış ile davranışın sonucu arasında bir ilişki kurar. 🐶 

Klasik koşullanma ile karıştırmayın! Koşullanma, psikolog Yvan Pavlov'un ortaya attığı bir kavramdır, buna “klasik” koşullanma denir. Edimsel koşullanmanın, davranışı bir refleksle ilişkilendirerek nötr bir uyaran yaratmayı amaçlayan klasik koşullanma ile karıştırılmaması gerekir. ➜ Klasik koşullanma örneği: Köpekler yiyecek gördüğünde doğal olarak tükürük salgılamaya başlarlar. Pavlov köpeğine yemek vermeden hemen önce düzenli olarak zili çalmıştır. Bir süre sonra, köpeğin uyarıyı bir refleksle ilişkilendirdikleri için zil sesini duyduklarında tükürük salgıladığını gözlemlemiştir.

Psikolojide edimsel koşullanma

Psikolojide bu kavram, Edward Thorndike tarafından başlatılan "davranışçılık"tan gelmektedir, ancak bu kavramı ele alan ve psikolojide edimsel koşullamayı geliştiren kişi Burrhus Frederic Skinner’dır. Skinner’e göre hayatımız boyunca benimsediğimiz tüm davranışlar, pekiştirme ya da cezalandırma içeren deneyimlerin sonucudur 🤔. Skinner'a göre, davranışlarımızı anlamak için içsel düşüncelerimize ve motivasyonlarımıza dalmak yerine dış nedenleri incelemek gerekir.

  ➜ Ama özet olarak psikolojide edimsel koşullanmaya göre hepimiz ödüllendirilmek için hareket ediyoruz.

Pekiştirme ve ceza

Teoriyi anlamak için iki ana unsuru bilmek gerekir: hem olumlu hem de olumsuz olabilen pekiştirme ve ceza. Basitleştirmek için:

👍 Pekiştirme: Bir davranışın bizi o davranışı yeniden yapmaya iten sonucudur.

👎 Ceza: Bir davranışın bizi o davranışı tekrarlamamaya iten sonucudur. 

Pekiştirme veya ceza şunlardan biri olabilir:

➕ Olumlu: Vücuda etki eden bir uyaranın eklenmesiyle.

➖ Olumsuz: Vücuda etki eden bir uyaranın kaybolması.

Edimsel Koşullanmanın Türleri

Skinner'a göre bu koşullar (pekiştirme, ceza, olumlu, olumsuz) çerçevesinde davranışçılık ile pedagoji arasında doğrudan bir bağlantı vardır. Öğrenmeye yönelik somut uygulamalar , bu koşulların durumlarına göre 4 farklı şekilde olabilir.

 👍 ➕ Olumlu pekiştirme: Olumlu bir uyaranın (örnek: ödül) ardından davranışın görünümünün artması

👎 ➖ Olumsuz pekiştirme: Olumsuz bir uyaranın kaybolmasıyla davranışın görünümünün artırılması (örnek: bir yükümlülüğün ortadan kaldırılması).

👍 ➕ Olumlu ceza: olumsuz bir uyaranın belirmesiyle davranışın azalması (örnek: yeni bir bir yükümlülük sahibi olma).

👎 ➖ Olumsuz ceza: Olumlu bir uyaranın kaybolmasıyla davranışın azalması  (örnek: bir ayrıcalığın kaldırılması)

Örnekli anlatım: 

Tekrar köpek eğitim örneğini ele alalım:

1) Köpek oturur ve ödülümü alır 👉 bu olumlu pekiştirme örneğidir. 

2) Köpek havlar ve tasmasını sıkarsınız 👉 bu olumlu ceza örneğidir.

Bu eğitim yöntemi, köpeğin pekiştirmeye veya cezaya dayalı davranış geliştirmesi gerektiğini anlamasına dayanır. Ancak özellikle elektrikli tasma ile verilen cezaların, köpek tarafından işkence olarak algılandığı ve çok fazla stres yarattığı kanıtlandı. Bu durumda, Milgram’ın deneyinde olduğu gibi baskı ve korku yoluyla otoriteye boyun eğme söz konusu olacaktır. Şüphesiz ki, hayvan eğitimi için pozitif öğrenmeyi desteklemek daha iyi bir yöntem. Peki insan açısından bu gerçekten uygulanabilir bir teori mi? Pek emin değilim…

Edimsel koşullanmanın sorgulanması

Burada unutmamamız gereken şey, edimsel koşullanmanın yalnızca pozitif yönü ile ele almak, çünkü aksi takdirde psikolojik hasara neden olabilecek deneyimlere maruz kalabilir karşınızdaki kişi. Tıpkı bir narsist ebeveyn gibi ruhsal yaralanmalara neden olacak duygusal travmaları tetikleyebiliriz...

Bu öğrenme modelinin sonuçları, maruz kalan kişi üzerinde güçlü bir duygusal etkiye neden olabilir. Ceza, travmaya yol açabilecek psikolojik şiddet ile ilişkilidir. İş dünyasında bile, bazı toksik yöneticiler işe yaradığını bilip bilmeden çalışanlara boyun eğdirmek için sopa ve havuç yöntemini kullanıyor.

Edimsel koşullamanın kötüye kullanılması, yani cezanın kullanılması durumunda maruz kalanın psikolojisi yeniden yapılanmaya çalışacaktır. Bazı profesyoneller, bu durum üstüne çalışmış ve duygusal acıdan kaynaklanan davranışsal sorunları çözmek için “koşulsuzlaştırma” yöntemlerini uygulamaktadır. Bu nedenle edimsel koşullanmanın yalnızca pekiştirme yönünü kullanmak gerekir.

🔗 5 çocukluk çağı travması ve sonuçları

🔗 Kendinden şüphe etmene neden olan 16 gaslighting cümlesi 

🔗 Stockholm sendromu | İstismar edene hayran olma durumu 

Editoryal görüş: emniyet kemeri örneği! Artık, edimsel koşullanma hakkında daha fazla şey biliyorsunuz! Doğru anladığınızdan emin olmak için emniyet kemeri örneğini düşünelim. Emniyet kemeri takmadığınızda araba giderek daha fazla ses çıkarır ve bu dayanılmaz bir hal alır.  Siz de durdurmak için emniyet kemerinizi bağlarsınız . Bir şeylerin ters gittiğini hissediyorsanız, bir psikoloğa başvurma ihtiyacı hissediyorsanız randevu almak için beklemeyin.   🤗"KENDİNİ DİNLE, KABUL ET VE MUTLU OL! HEMEN ŞİMDİ, BAŞLA..." #BornToBeMe

Kaynak : psychologies.com