DEHB nedir? | Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu
DEHB, tipik olarak erken çocukluk döneminde, genellikle yedi yaşından önce ortaya çıkan yaygın bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB, dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu anlamına gelir ve nasıl ve ne kadar süre odaklanabildiğinizi, hareketsiz oturma yeteneğini ve davranışlar üzerindeki kontrol becerimizi etkiler. Kısaca beyindeki kimyasal işleyiş farklılıkları nedeniyle ortaya çıkan nörogelişimsel bir bozukluktur. Çocuklarda olduğu gibi yetişkinlerde de gözlemlenebilmektedir.
DEHB, çocuklarda en sık teşhis edilen nöropsikiyatrik gelişim bozukluklarından biridir ve genel olarak yaygınlığı erkek çocuklarda kız çocuklara göre daha fazladır. En yaygın tespit nedeni erken okul yıllarında, bir çocuğun dikkatini vermede sorun yaşaması, sınıf içerisindeki işleyişe uyum sağlayamaması, beden hareketlerini kontrol edememesi gibi şikayetlerin başlamasıdır.
DEHB önlenemez veya tamamen tedavi edilemez. Ancak bunu erkenden fark etmek, iyi bir takip ve kendi ile uyumlu bir yaşam planına sahip olmak, DEHB'si olan bir çocuk veya yetişkinin semptomlarını yönetmesine yardımcı olabilir.
🤔 DEHB nasıl anlaşılır?
Dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB), odaklanmada güçlük, hiperaktivite ve dürtüsel davranış gibi kalıcı sorunların bir bütününü içerir. DEHB istikrarsız sosyal ilişkiler, düşük iş veya okul performansı, düşük özgüvene ve depresyon gibi diğer sorunlara yol açabilir.
Hemen hemen herkesin hayatının bir noktasında DEHB'ye benzer bazı semptomları yaşar. Zorluklarınız yeniyse veya geçmişte yalnızca ara sıra meydana geldiyse, muhtemelen DEHB'niz yoktur. DEHB, yalnızca semptomlar hayatınızın birden fazla alanında devam eden sorunlara neden olacak kadar şiddetli olduğunda teşhis edilir. Bu kalıcı ve yıkıcı semptomların izleri erken çocukluk dönemine kadar uzanabilir.
Yetişkinlerde DEHB'nin teşhisi zor olabilir çünkü bazı DEHB semptomları, anksiyete bozukluğu veya duygudurum bozuklukları gibi diğer durumların neden olduğu semptomlara benzer. Ayrıca DEHB'si olan birçok yetişkinin ayrıca depresyon veya anksiyete gibi en az bir başka ruh sağlığı durumu vardır.
Yetişkin DEHB'si olarak adlandırılsa da, belirtiler erken çocukluk döneminde başlar ve yetişkinliğe kadar devam eder. Bazı durumlarda, kişi bir yetişkin olana kadar DEHB teşhis edilemez. Yetişkin DEHB belirtileri, çocuklarda DEHB belirtileri kadar net olmayabilir. Yetişkinlerde hiperaktivite azalabilir, ancak dürtüsellik, huzursuzluk ve odaklanma güçlüğü ile mücadele devam edebilir.
🚩 DEHB Belirtileri 🚩
DEHB'si olan bazı kişilerde yaşlandıkça daha az semptom görülür, ancak bazı yetişkinler günlük işleyişe müdahale eden önemli semptomlar yaşamaya devam eder. Yetişkinlerde, DEHB'nin temel özellikleri dikkati vermede güçlük, dürtüsellik ve huzursuzluk olabilir. Semptomlar hafif ila şiddetli arasında değişebilir.
👧 Çocuklarda DEHB Belirtileri 🧒Çocukların zaman zaman ödevlerini unutmaları, derste hayal kurmaları, düşünmeden hareket etmeleri veya yemek masasında kıpırdanmaları normaldir, ancak DEHB, çocukların spontan tepkilerini engellemelerini zorlaştırır. Örneğin, hareketten konuşmaya ve dinleme anlamaya kadar her şeyi içerebilen tepkiler.
Yerinde duramayan, asla dinlemiyormuş gibi görünen, ne kadar açık bir şekilde sunarsanız sunun talimatları takip etmeyen veya uygunsuz zamanlarda uygunsuz yorumlar yapan çocukları hepimiz tanıyoruz. Bazen bu çocuklar baş belası veya yaramaz olarak etiketlenir ve tembel ve disiplinsiz olmakla eleştirilir. DEHB belirtileri çocuktan çocuğa değişir. Ancak çoğu çocuk bazı temel işaretleri gösterme eğilimindedir:
👉 Sürekli kıpırdanmak ve kıvranmak.
👉 Ödevleri bitirmekte zorlanmak
👉 Hareketsiz oturmakta, sessizce oynamakta veya rahatlamakta güçlük çekmek
👉 Sürekli hareket etmek, genellikle uygunsuz olacak şekilde koşmak, tırmanmak, aşırı konuşmak.
👉 Düşünmeden hareket etmek
👉 Bir sorunu çözmek için zaman ayırmaktansa tahmin yürütme,
👉 Çağrılmayı veya tüm soruyu duymayı beklemeden sınıfta cevapları ağzından kaçırma.
👉 Başkalarının konuşmalarına veya oyunlarına müdahale etmek.
👉 Sık sık başkalarının sözünü kesmek
👉 Yanlış zamanda yanlış şeyi söylemek
👉Güçlü duyguları kontrol altında tutamamak, öfke patlamalarına veya öfke nöbetlerine maruz kalmak, şiddet eğilimi
|
🙋♀️ Yetişkinlerde DEHB belirtileri 🙋DEHB'si olan birçok yetişkin, buna sahip olduğunun farkında değil ve sadece günlük görevleri yerine getirmekte yetersiz bireyler olduklarını düşünüyorlar.
DEHB'si olan yetişkinler odaklanmakta ve öncelik vermekte zorlanabilirler, bu da kaçırılan teslim tarihlerine ve unutulan toplantılara veya sosyal planlara yol açmaktadır. Dürtüleri kontrol edememe sonucunda sırada beklerken sabırsızlık veya trafikte araba kullanmanın kabusa dönüşmesi, çok sık ruh halindeki dalgalanmalar ve öfke patlamalarına kadar olumsuz bir sürü deneyim yaşarlar.
👉 Dürtüsellik
👉 Düzensizlik ve önceliklendirme sorunları
👉 Zayıf zaman yönetimi becerileri
👉 Bir göreve odaklanma sorunu, sürekli odağın dağılması
👉 Çoklu görevleri yerine getirmekte zorluk yaşama
👉 Aşırı aktivite, bir işten diğerine atlama, veya huzursuzluk
👉 Zayıf planlama yeteneği
👉 Hayal kırıklığına tahammül edememe
👉 Sık ruh hali değişimleri
👉 Görevleri takip etme ve tamamlama sorunları
👉 Aniden sinirlenme
👉 Stresle başa çıkmakta güçlük
|
📋 DEHB Türleri nelerdir?
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu üç ana türe ayrılıyor. Dikkatsiz DEHB, Hiperaktif-dürtüsel DEHB ve Karma DEHB.
Dikkatsiz DEHB; yalnızca dikkat eksikliğine bağlı semptomları barındıran DEHB türüne verilen isim. Hiperaktif-dürtüsel DEHB'de ise hiperaktivite bozukluğu ve dürtüselliğe dayalı sorunlar bulunmaktadır. Karma DEHB, tüm belirtileri bir arada bulunduran ve en yaygın gözlemlenen DEHB türüdür.
Dikkatsiz DEHB nasıl olur?
- Çoğu zaman ayrıntıları gözden kaçırır, okul ödevlerinde veya diğer etkinliklerde dikkat hataları yapar
- İş veya diğer alanlarda odaklanmakta sorun yaşar
- Kendisi ile konuşulurken dinlemiyormuş gibi görünür
- Sık sık yönergeleri takip etmekte ve görevleri tamamlamakta zorluk yaşar
- Görevleri önceliklendirmede ve düzen oturtmakta zorluk çeker
- Sürekli düşünmeyi ve odaklanmayı gerektiren görevleri yapmaktan kaçınır, erteleme davranışı sergiler
- Sık sık bir şeyleri kaybeder
- Dikkati kolayca dağılır
- Sık sık unutkanlık yaşar.
Hiperaktif- Dürtüsel DEHB nasıl olur?
- Sandalyede sık sık kıpırdanmak veya sürekli hareket etmek ister
- Hareketsiz oturmak gerektiğinde dürtüsel olarak sürekli kalkmak ister
- Sık sık koşmak veya tırmanmak ister (veya ergenlik döneminde aşırı huzursuz hissetmek)
- Genellikle aşırı konuşmak, konudan konuya atlamak, soru bitmeden yanıtlamak ister
- Aktiviteleri sessiz yapmak konusunda zorluk yaşar ve genelde gürültülü biridir
- Sürekli hareket halindedir
- Sıra beklerken sorun yaşar, aşırı huzursuzlanır
- Başkalarının konuşmalarını veya oyunlarını sık sık böler veya araya girmek ister
Karma DEHB nasıl olur?
Her iki tür DEHB'de görülen davranışlar gözlemlenir.
🧐 DEHB neden ortaya çıkar?
Çalışmalar, bir dizi risk faktörünün DEHB gelişiminde rol oynayabileceğini bulmuştur. DEHB'ye tam olarak neyin neden olduğu konusunda bir fikir birliği olmasa da, en olası nedenin genetik kaynaklı olduğuna inanılıyor. DEHB öyküsü olan ailelerde doğan çocuklara, ailede DEHB öyküsü olmayan çocuklara göre DEHB teşhisi konma olasılığı daha yüksek. Ayrıca, ebeveyn davranışları, erken bebeklik ve doğum öncesi çevresel faktörlere maruz kalmanın DEHB riskini arttırdığı biliniyor.
🤰 Hamilelik sırasında bebeğin beyin gelişimini etkileyen faktörler
Annenin zayıf beslenmesi
Enfeksiyonlar
Sigara ve alkol içmek
Madde bağımlılığı
Annenin aşırı stresli veya depresif olması
👩🍼 Doğumdan sonra çocuğun beyin gelişimini etkileyen faktörler
Erken doğmak
Kurşun gibi toksinlerin kanda fazla olması
Beyin hasarı veya nörobozukluk. (Beynin frontal lob olarak adlandırılan ön kısmındaki hasar, dürtüleri ve duyguları kontrol etmede sorunlara neden olabilir.)
Beslenme davranışları (İlave şeker, yağlar ve sodyum açısından yüksek ve lif ve omega-3 yağ asitleri açısından düşük bir beslenme alışkanlığı)
Ailenin sosyo ekonomik durumu. (Düşük gelirli ailelerden veya gelirlerinde düşüş olan ailelerden gelen çocukların DEHB'ye sahip olma şansı daha yüksektir.)
|
✔️ DEHB Testi ve Teşhis
DEHB tanısı koyabilmek için tek bir test yoktur. Bunun yerine, doktorlar aşağıdakiler de dahil olmak üzere birkaç şeye başvururlar:
- Ebeveyn, akraba, öğretmen veya diğer yetişkinlerle yapılan görüşmeler
- Çocuk veya yetişkini bizzat gözlemlemek
- DEHB semptomlarını ölçen anketler veya derecelendirme ölçekleri
- Psikolojik testler
Doktor, kişinin semptomlarının günlük ruh halini, davranışlarını, üretkenliğini ve yaşam tarzı alışkanlıklarını ne kadar etkilediğini görmeye çalışır. Çocuk söz konusu ise, doktor ebeveynlerle gördükleri DEHB belirtileri hakkında konuşacaktır. Hastadaki davranışların hangi yaşta başladığını ve çocuğun belirtilerini nerede ve ne zaman gösterdiğini bilmek isteyecektir. Aynı şekilde çocuğun öğretmeninden bir davranış raporu, karne ve okul çalışması örnekleri isteyebilir.
Yetişkinlerde DEHB söz konusu ise, doktor hastanın eşi veya diğer aile üyeleriyle konuşmak isteyebilir. Hastanın çocukluk döneminde semptomları olup olmadığını öğrenmek isteyeceklerdir. Bir yetişkinin çocukken DEHB davranışına sahip olup olmadığını bilmek tanı koymak için oldukça önemli.
👩⚕️ DEHB Tedavisi
Öncelikle doktor bir DEHB teşhisi koyarsa , tedaviyi takip etmek çok önemlidir. Doktor ilaçlar ve davranış terapisi önerebilir. Bu tedaviler semptomlardan kurtulma veya semptomların hastanın yaşamına karşı olumsuz etkilerinde azalma sağlayabilir. Böylece DEHB ile yaşamak kolaylaştırabilir.
Yetişkin DEHB tedavisi, çocukluk DEHB tedavisine benzer. Yetişkinlerde DEHB tedavisi ilaçları, psikolojik danışmanlığı (psikoterapi) içerir.
İlaç tedavisi 💊
Metilfenidat veya amfetamin içeren ilaçlar gibi uyarıcılar, tipik olarak DEHB için en sık reçete edilen ilaçlardır, ancak başka ilaçlar da reçete edilebilir. Uyarıcılar, nörotransmiterler adı verilen beyin kimyasallarının seviyelerini artırıyor ve dengeliyor.
DEHB'yi tedavi etmek için kullanılan diğer ilaçlar, uyarıcı olmayan atomoksetin ve bupropion gibi bazı antidepresanlar içerir. Atomoksetin ve antidepresanlar, uyarıcılardan daha yavaş çalışır, ancak sağlık sorunları nedeniyle uyarıcı alamıyorsanız veya uyarıcılar ciddi yan etkilere neden oluyorsa bunlar daha iyi seçenekler olabilir.
⚠️ Herhangi bir ilacın yararları ve riskleri hakkında doktorunuzla konuşun. Doğru ilaç ve doğru doz kişiden kişiye değişir, bu nedenle sizin için neyin doğru olduğunu bulmak zaman alabilir. Doktorunuza herhangi bir yan etki hakkında bilgi verin.
🛋️ Psikolojik danışmanlık
Bilişsel davranışçı terapi, davranışınızı yönetmek ve olumsuz düşünme kalıplarını olumlu olanlara dönüştürmek için belirli beceriler öğretir. Okul, iş veya ilişki sorunları gibi yaşam zorluklarıyla başa çıkmanıza ve depresyon veya madde kötüye kullanımı gibi diğer ruh sağlığı durumlarını ele almanıza yardımcı olabilir. Ayrıca DEHB'si olan kişiler için psikoterapi size şu konularda yardımcı olacaktır;
Yazar notu: DEHB'si olan birine nasıl davranmalı? DEHB'si olan birisi zaten sosyal hayata ve gündelik sorumluluklara karşı kendini yetersiz hissetmeye meyillidir. Kendini suçlama eğiliminde olan birey aslında sadece farklı olduğu için sorun yaşamakta. Bu yüzden kendini tanıması ve kendine uygun bir hayat tarzı benimsemesi DEHB hastalarının yapması gereken en önemli şey.
DEHB'si olan (veya olabileceğini düşündüğünüz) çocuklarla veya yetişkinliklerle çalışıyorsanız şu ipuçları yardımcı olabilir:
🟢 Kişiye mümkün olduğunca yapılandırılmış bir ortam ve öngörülebilir bir rutin sağlayın.
🟢 Kişiyi rutindeki herhangi bir değişiklik konusunda önceden açıkça uyarın.
🟢 Çok fazla görsel dikkat dağıtmayan, sakin ve sessiz bir atmosfer sağlayın.
🟢 Göz teması kurarak doğrudan kişiye hitap ederek sohbete başlayın.
🟢 Onunla konuşmadan önce dikkatini verene kadar bekleyin.
🟢 Aynı anda birden fazla istekte bulunmak yerine talimatları adım adım verin. Kişinin talimatları size tekrarlamasını sağlayın.
🟢 Açık ve basit kurallar sağlayın. Kuralları görünür bir yere asmayı düşünün.
🟢 Kişinin hangi konularda iyi olduğunu öğrenin ve bunu faaliyetlere dahil edin.
🟢 Kişiye neyin yardımcı olacağını düşündüğünü sorun ve işbirliği yapın.
Bu yol meşakatli bir yol, profesyonel birinin sana eşlik etmesine izin ver. Randevu almak için bekleme. Ücretsiz psikolojik destek almak da mümkün. Doğru profesyonel ve bütçene uygun bir çözüm bulana kadar denemekten vazgeçme. Herkes gibi, senin de mutlu, bütün ve huzurlu hissetmeye hakkın var!
🤗"KENDİNİ DİNLE, KABUL ET VE MUTLU OL! HEMEN ŞİMDİ, BAŞLA..."
#BornToBeMe
|
Kaynak
ADHD Institute. Adhd Epidemiology | Adhd Institute.
T. Gunnerson. A Brief History Of Adhd.
CAMH
